चिनी हाम्रो दैनिक खानपानमा अत्यधिक प्रयोग हुने तत्व हो – मिठाईदेखि पेय पदार्थ, बिस्कुट, सस, ब्रेड, जूस लगायत अधिकांश प्रशोधित खाद्यवस्तुमा यसको प्रयोग हुन्छ। पछिल्लो समय धेरै मानिसहरू स्वास्थ्य सुधार, तौल नियन्त्रण र दीर्घकालीन रोगहरूको जोखिम कम गर्न खानेकुरा तथा पेय पदार्थबाट थपिएको चिनी हटाउने अभ्यासमा लागिरहेका छन्।
चिनीका प्रकार र स्वास्थ्यमा असर
चिनी मुख्यतः दुई प्रकारका हुन्छन् – फलफूल तथा दूधमा पाइने प्राकृतिक चिनी र खाना पकाउँदा वा उद्योगमा प्रशोधन गरिने ‘added sugar’। स्वास्थ्यका दृष्टिले दोस्रो प्रकारको चिनी सबैभन्दा हानिकारक मानिन्छ। थपिएको चिनीले रक्तमा ग्लुकोजको मात्रा एक्कासी बढाएर इन्सुलिन रेसिस्टेन्स उत्पन्न गर्छ, जसले मधुमेहको सम्भावना अत्यधिक बढाउँछ। यसले ट्राइग्लिसराइड्स र ‘खराब’ कोलेस्ट्रोल वृद्धि गराई मुटु रोगको जोखिम बढाउँछ। विभिन्न अध्ययनले चिनीको अत्यधिक सेवनले ब्रेस्ट, कोलन र कलेजो क्यान्सरको सम्भावना समेत बढाउने देखाएका छन्। चिनीले शरीरमा सूजन बढाउने, छाला समस्याहरू ल्याउने, दाँत बिगार्ने तथा दीर्घकालीन थकान र चिडचिडोपन पैदा गर्ने तथ्यहरू पनि उल्लेखनीय छन्।
चिनी हटाउने अभ्यास र विकल्पहरू
Whole30, Paleo, Keto जस्ता जीवनशैली अपनाउने धेरै मानिसहरूले प्रशोधित चिनी पूर्ण रूपमा त्यागेका छन्। Tom Brady वा Jennifer Lopez जस्ता प्रसिद्ध व्यक्तित्वहरू चिनी रहित आहारलाई आफ्नो सक्रिय जीवनशैलीको आधार मान्छन्। चिनी हटाउनका लागि प्राकृतिक मिठासयुक्त फलफूल खाने, जूसको सट्टा फलै खाने, रेडिमेड सस तथा प्याकेज खाद्य पदार्थबाट टाढा रहने, तथा खजुर, मह वा ड्राइ फ्रुट्सजस्ता प्राकृतिक विकल्प प्रयोग गर्ने उपायहरू उपयोगी मानिन्छन्।
चिनी हटाउँदा देखिने फाइदाहरू
एक अध्ययनअनुसार ६ हप्तासम्म चिनी हटाउँदा औसतमा ३–५ किलो तौल घट्ने देखिएको छ। रक्तचाप तथा कोलेस्ट्रोल सन्तुलित रहन्छ, छाला चम्किलो हुन्छ, दैनन्दिन थकान कम हुन्छ र मानसिक स्थिति समेत सुधारिन्छ। तर सुरुआती केही दिन टाउको दुख्ने, थकान, चिडचिडोपन वा अत्यधिक मिठो खाने इच्छा हुन सक्छ। यी लक्षण सामान्यतया एक–दुई हप्तामा कम हुँदै जान्छन्।
WHO को सिफारिस
विश्व स्वास्थ्य संगठन (WHO) ले दैनिक क्यालोरीको ५ प्रतिशतभन्दा बढी चिनी नखान सुझाव दिएको छ, जसको मात्रा करिब ६ चम्चा बराबर हुन्छ। प्राकृतिक चिनीका स्रोत प्रयोग गर्ने मानिसहरूमा मधुमेह, मोटोपन, मुटु रोग तथा मानसिक समस्या कम देखिने तथ्यहरू विभिन्न अध्ययनले पुष्टि गरेका छन्।
निष्कर्षमा भन्नुपर्दा, चिनी पूर्ण रूपमा हटाउनु सबैका लागि आवश्यक नहुन सक्छ, तर थपिएको चिनी हटाउनु भने अत्यन्त उपयोगी अभ्यास हो। सन्तुलित, सचेत र प्राकृतिक आहारको चयनले हाम्रो शरीरलाई रोगमुक्त र उर्जाशील राख्न महत्वपूर्ण भूमिका खेल्दछ।
— डा. पार्थ गुरागाईं, MBBS, MD
विभागीय इन्चार्ज, सामुदायिक चिकित्सा विभाग
विराट मेडिकल कलेज शिक्षण अस्पताल (BMCTH), विराटनगर, नेपाल
